Biskup Jan Dantyszek administrator episcopatus Pomeraniensis

           

Jan Dantyszek, biskup chełmiński w latach 1530-1536.

Biskup Jan Dantyszek był człowiekiem renesansu, pierwszym w historii naszego kraju dyplomatą polskim oraz przyjacielem hiszpańskiego konkwistadora Hernána Cortésa, który z kolei zasłynął jako zdobywca Meksyku. W latach 1530 - 1536 jako biskup chełmiński mieszkał na zamku w Lubawie. Z punktu widzenia historii parafii w Nowym Mieście Lubawskim postać ta jest warta bliższego poznania. Biskup Dantyszek jako pierwszy zaczął się tytułować "administratorem diecezji pomezańskiej" (administrator episcopatus Pomeraniensis) do której należała parafia w Nowym Mieście Lubawskim. Wiele osób w tym miejscu zapewne zacznie się zastanawiać? I słusznie! Z pewnością wiecie, że obecnie Nowe Miasto Lubawskie znajduje się w granicach diecezji toruńskiej, którą utworzył papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus w 1992 roku. Przed 1992 rokiem nasza parafia należała do diecezji chełmińskiej.

            W tym miejscu warto wyjaśnić: dlaczego nasza parafia nie należała do diecezji chełmińskiej od samego początku? Zanim odpowiem na zadane pytanie zaznaczę, że dzieje naszej nowomiejskiej parafii sięgają pierwszej połowy XIV wieku. Oficjalnie przyjmuje się, że Nowe Miasto Lubawskie powstało w roku 1325. Nie jest to kłamstwo ale w tym miejscu warto rozwinąć, że w roku 1325 komtur krzyżacki Otto von Lauterberg (Lutterberg) nadał prawa miejskie drewnianej osadzie, która już od jakiegoś czasu istniała nad rzeką Drwęcą. Jak podaje Andrzej Taliński w swojej pracy (maszynopis z 1989 roku) pt. "Dzieje parafii Nowe Miasto Lubawskie do 1772 roku" w 1325 roku: "nie chodziło o nowe założenie od podstaw miasta przez komtura, ale raczej o umocnienie i uzbrojenie już istniejącego osiedla i nadanie mu praw miejskich. Nie posiadamy wielu przekazów rozwoju miasta w XIV w. jednak jego mieszkańcy bardzo szybko musieli dojść do stanu zamożności, o czym świadczą utrzymane budowle z tego okresu: umocnienia miasta, a szczególnie wielki kościół parafialny". Zapewne przed rokiem 1325 istniał tu drewniany kościół (może nawet ze szkołą parafialną). W jego miejscu zapewne rozpoczęto budowę kamienno ceglanego kościoła, który istnieje do dnia dzisiejszego. 

            Nadszedł czas aby odpowiedzieć na zadane prędzej pytanie. Otóż Nowe Miasto Lubawskie, a co za tym idzie również nowomiejska parafia od samego początku należały do diecezji pomezańskiej. Zapewne drewniana osada istniejąca tu jeszcze przed 1325 rokiem powstała z inicjatywy duchownych z diecezji pomezańskiej. To by wyjaśniało dlaczego te tereny były dla nich tak ważne, że nie chcieli ich oddać. Owszem biskupi chełmińscy wielokrotnie skarżyli się, że pas ziemi między rzekami Osa i Drwęca razem z Nowym Miastem Lubawskim powinien należeć do diecezji chełmińskiej. Skargi te nie przyniosły jednak żadnego skutku, a nasza parafia została włączona do diecezji chełmińskiej dopiero w czasach biskupa chełmińskiego Jana Dantyszka (lata 1530 - 1536). Następna zmiana nastąpiła w roku 1992 wówczas znaleźliśmy się w granicach diecezji toruńskiej.

           

            Dzięki powyższej wiedzy każda osoba odwiedzająca nasz piękny kościół w Nowym Mieście Lubawskim będzie potrafiła rozszyfrować łacińskie napisy na Kartuszu na Ołtarzu Głównym:

Cudowna figura Matki Boskiej Łąkowskiej. Od 1882 roku znajduje się w Ołtarzu Głównym Kolegiaty w Nowym Mieście Lubawskim. Nawa główna.

Na środku nad cudowną figurą Matki Boskiej Łąkowskiej oraz po lewej i prawej stronie tabernakulum znajdują się kartusze z herbami fundatorów Ołtarza Głównego pw.  Świętego Krzyża. W tym artykule pragnę się skupić tylko na kartuszu  umieszczonym nad cudowną figurą:

Jest to kartusz biskupi z herbem Korab otoczony inicjałami:

I - po łacinie czytamy jako Iacobus (Jakub) 

Z - to pierwsza litera nazwiska Zadzik

 E - C -  obie litery czytamy jako Episcopus Culmensis (biskup chełmiński). 

E - P - Episcopus Pomeraniensis (biskup pomezański).

Celem tego artykułu było wyjaśnienie (tym którzy nie wiedzieli bo pasjonaci i historycy często wiedzą więcej niż ja) dlaczego na kartuszu znajdują się inicjały biskupa pomezańskiego (Episcopus Pomeraniensis) i biskupa chełmińskiego (Episcopus Culmensis). Jest tak ponieważ od burzliwych czasów biskupa Jana Dantyszka (w których w wyniku sekularyzacji Zakonu krzyżackiego w 1525 roku ostatecznie upadła katolicka diecezja pomezańska) biskupi chełmińscy rezydujący na zamku w Lubawie zaczęli używać dwóch tytułów: biskupa chełmińskiego i biskupa pomezańskiego. Inaczej mówiąc diecezja chełmińska przejęła część parafii z diecezji pomezańskiej. Dlatego nie dziwmy się jeśli w gotyckich kościołach na Ziemi Lubawskiej dostrzegamy inicjały biskupie odnoszące się do zwierzchnictwa nad dwiema diecezjami.

Szczegóły dla ambitnych:

    W 1601 roku papież bullą "Cum ecclesiae Culmensi" potwierdził, że dekanat nowomiejski i diecezja pomezańska przeszła pod jurysdykcję biskupów chełmińskich - nieformalnie od czasów biskupa Jana Dantyszka biskupi chełmińscy kontrolowali te tereny. Od tamtej pory granica diecezji chełmińskiej (uwzględniając "wchłonięte" obszary diecezji pomezańskiej) biegła tą samą linią co granica należących do Polski Prus Królewskich: Iława, Biskupiec, Prabuty i Kisielice pozostały przy tej części diecezji pomezańskiej, która przeszła na protestantyzm (były to tzw. zsekularyzowane Prusy Książęce, dawny Zakon krzyżacki). Natomiast Nowe Miasto Lubawskie oraz parafie: Mikołajki, Skarlin, Radomno, Łąkorz, Lipinki i Szwarcenowo leżące w Prusach Królewskich włączono do diecezji chełmińskiej. Stan ten trwał do 1992 roku, w którym utworzono diecezję toruńską.

Koniecznie przeczytaj poniższy artykuł:

Piękno kościoła w Nowym Mieście Lubawskim

Autor: Tomek

Kontakt: 

ziemialubawska@protonmail.com

Wszelkie prawa zastrzeżone!
Jeśli chcesz skorzystać z moich materiałów najpierw zapytaj mnie o zgodę ;)